Ургамал газар тариалангийн хүрээлэнгийн төслийн баг “Хүнсний ногооны ирээдүйтэй болон нутагшсан сортуудын үр үржүүлэг” инновацын төслийн үр дүнг хүлээлгэн өглөө.
Энэ төслийг Монгол орны байгаль, хөрс цаг уурын нөхцөлд дасан зохицсон ирээдүйтэй болон нутагшсан хүнсний ногооны шинэ сортын үрийг анхдагч үрийн аж ахуйн хэмжээнд бий болгон, улмаар I, II-р репродукцийн үе шатанд үржүүлэн үйлдвэрлэлд нийлүүлж, хүнсний ногооны дотоодын үрийн хангамжийг нэмэгдүүлэх зорилготойгоор хэрэгжүүлсэн.
Захиалагчийн нэр: Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын яам
Төслийн нэр: Хүнсний ногооны ирээдүйтэй болон нутагшсан сортуудын үр үржүүлэг
Төслийн хугацаа: 2016-2018 он
Төслийн удирдагчийн нэр: Ц.Нарандэлгэр, Ph.D
Гүйцэтгэгч байгууллага: Ургамал газар тариалангийн хүрээлэн
Төслийн гүйцэтгэгчид: Л.Алтай, С.Энхцэцэг, Ц.Доржсүрэн, Ж.Байгалмаа, Б.Одончимэг болон түр ажилчид.
Төслийн үр дүн:
- Алтайн уулархаг нутаг, их нууруудын хотгорт болон тариалангийн төв бүсэд хүнсний ногооны 4 таримлын 10 сортын 5446 кг үр үржүүлсэн.
- Тариалангийн төв бүсэд бөөний сонголтын аргыг хэрэглэн анхдагч үрийн аж ахуйн зохион байгуулалттайгаар шинээр нутагшуулсан хүрэн манжингийн Одноростковая сортын супер элит үр 14 кг, элит үр 8 кг, шар луувангийн Шантенэ Роял сортын супер элит үр 22 кг, элит үр 8 кг, болон шар манжингийн Хараа 5 сортын супер элит үр 28 кг, элит үр 12 кг үр гарган авч, үрийн нөөцийг бүрдүүлсэн.
- Шар лууван, эртийн байцааны үр үржүүлэх технологид тариалах сорт, үрийг тарилтанд бэлтгэх, үрслэг бойжуулах арга ажиллагаа, хөрс элдэншүүлэлт, сэлгээ, бордох, тариалах хугацаа, тэжээлийн талбай, услах, арчлах, өвчин хортон ба хог ургамалтай тэмцэх агротехникийн арга ажиллагаа, ургац хураах, сортын эх ургамал сонгох, арчилгаа хийх, үр хураан авах талаар дэлгэрэнгүй тусгаж, технологийн үйлдлүүдээр зураглал гаргаж, календарь хэлбэрт оруулан өнгөт зөвлөмжийг шинэчлэн боловсруулсан.
- Төслийн хугацаанд Шар луувангийн Шантенэ Роял, хүрэн манжингийн Одноростковая, бөөрөнхий цагаан байцааны эртийн болцтой байцааны Июньская 3200, дунд оройн болцтой Белорусская 455 зэрэг 3 таримлын 4 сортыг ХХААХҮЯ ны Улсын сорт сорилтын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэн Монгол оронд “Нутагшсан сорт”-оор батлуулж, нутагшсан сортын батламжийг тус тус хүлээн авсан.
- Төслийн үр дүнгээр шинээр нутагшуулсан “Шар луувангийн Шантенэ Роял сортыг тариалах арга” боловсруулан Ашигтай загварын гэрчилгээ авсан ба үрийн чанарын талаар явуулсан судалгааны үр дүнгээр магистрын нэгэн сэдэвт бүтээл туурвисан байна (С.Энхцэцэг-2017 он).
- Шинээр нутагшсан сортуудын талаар танилцуулга болон үрийн тариалангийн хянан баталгааны чиглэлээр аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл бүхий Увс аймгийн хүнсний ногооны үр үржүүлэгч 1 байгууллага, 34 иргэний шар лууван, шар манжин, хүрэн манжин зэрэг таримлуудын эх ургамал ба үрийн талбайд сортын хээрийн хянан баталгааг УМХГ-аас баталсан зааврын дагуу хийхийн зэрэгцээ эх ургамал болон үрийн ургамлын сонголт хийхэд зөвлөгөө өгөх ажлыг 3 удаа зохион байгуулсан байна.
Инновацын бүтээгдэхүүний танилцуулга:
ХҮРЭН МАНЖИНГИЙН “ОДНОРОСТКОВАЯ” СОРТ
Тодорхойлолт:
Биохимийн найрлага: хуурай бодис 15.2-17.1%, витамин С 23.8-35.2 мг%, сахар 9.9-14.3%-ийн агуулалттай. Дундын болцтой, арвин ургацтай. Бөөрөнхий хэлбэрийн үндэс үртэй, индекс нь 1.17, дундаж жин 150-240 г. Үндэс үрийн хальсны өнгө хар хүрэн, гөлгөр гадаргуутай.
Бүтээгдэхүүний онцлог:
Дунд болцтой. махлаг эд нягт, хүрэн өнгийн, цагаан цагираг тод мэдэгдэхгүй. Өвчин хортонд тэсвэртэй, болц жигд, 8-р сарын дунд үеэс үндэс үр үүсэж, хурдан томордог онцлогтой. Ургац болон бүтээгдэхүүнт чанар өндөртэй. адгалалт сайн даадаг.
Баталгаажилт:
ХХААХҮЯ-ны Улсын сорт сорилтын зөвлөлөөр 2016 онд нутагшсан сортоор батлагдсан.
ШАР ЛУУВАНГИЙН “ШАНТЕНЭ РОЯЛ” СОРТ
Бүтээгдэхүүний онцлог:
Шантенэ хэв шинжийн конус хэлбэрийн, үндэс үрийн үзүүр нь бага зэргийн мохоодуу, үндэс үрийн индекс 5.9, үндэс үрийн дундаж жин 170-210 г, үндэс үрийн ксилем бага, гөлгөр гадаргуутай, махлаг эд нягт, маш шүүслэг, тод улбар шар, хагардаггүй, хадгалалт маш сайн даадаг.
Тодорхойлолт:
Дунд эртийн болцтой /110-130 хоног/. Үндэс үрийн жигдрэлт сайтай. Шантенэ Роял сорт нь 1 га талбайгаас 380.5 ц хэрэглээний ургац өгч, хяналт сортоос 117.5 ц илүү ургацтай, таваарлаг чанар 86.9%-тай байдаг. Хажуугийн салаа үндэс үүсдэггүй. 2016 оноос Ургамал, газар тариалангийн хүрээлэнгийн Увс аймаг дахь салбарт сортын үрийг үржүүлж, их нууруудын хотгор болон газар тариалангийн төв бүсэд өргөнөөр тариалагдаж байна.
Баталгаажилт:
ХХААХҮЯ-ны Улсын сорт сорилтын зөвлөлөөр 2014 онд нутагшсан сортоор батлагдсан.
ЭРТИЙН БАЙЦАЙНЫ “ИЮНЬСКАЯ-3200” СОРТ
Бүтээгдэхүүний онцлог:
Үр болон таваарын бүтээгдэхүүн. Толгой хагардаггүй, таваарлаг чанар сайтай, толгойн жин 2.2-2.5 кг, хортонд нэрвэгдэлт - 2 балл, үрийн ургац өндөр.
Тодорхойлолт:
Эртийн болцтой, үрслэг шилжүүлснээс хойш 63-70 хоногт ургац өгдөг, ургацын жигдрэлт сайтай. Тариалангийн төв болон баруун бүсийн нөхцөлд нутагшсан Номерпервый-147 сорттой харьцуулахад нэгж талбайгаас 143.2 ц илүү ургацтай.
Баталгаажилт:
ХХААХҮЯ-ны Улсын сорт сорилтын зөвлөлөөр 2018 онд нутагшсан сортоор батлагдсан.
ОРОЙН БАЙЦАЙНЫ “БЕЛОРУССКАЯ -455” СОРТ
Бүтээгдэхүүний онцлог:
Үр болон таваарын бүтээгдэхүүн. Таваарлаг чанарын үзүүлэлт өндөр, тээвэрлэлт, хадгалалт сайн даадаг, гол богинотой, өвчинд нэрвэгдэлт бага, эх ургамал хадгалалт сайн даадаг.
Тодорхойлолт:
Тариалангийн төв болон баруун бүсийн нөхцөлд нутагшсан Ширхэнцэг-13 сорттой харьцуулахад ургацын жигдрэлт сайтай, ургацын жигдрэлт сайтай. Толгойн боолт маш нягт. Толгойн хэлбэр хавтгайдуу бөөрөнхий. Жин 3.6-4.5 кг хүрдэг. 2016 оноос УГТХ-ийн Увс аймаг дахь салбарт сортын үрийг үржүүлж их нууруудын хотгор болон Газар тариалангийн төв бүсэд тариалж байна.
Баталгаажилт:
Улсын сорт сорилтын зөвлөлөөр 2017 онд нутагшсан сортоор батлагдсан.